„Tożsamość pozostaje nawet, jeśli znikną ślady materialne.”

 

Dyrektor Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy jest jednym z przedstawicieli instytucji, które na poziomie europejskim, krajowym i regionalnym wspierają „Europejską Strategię Promocji Dziedzictwa Przemysłowego” – dokument opracowany w partnerstwie w ramach realizacji Projektu SHIFT-X przy wsparciu sieci europejskich i interesariuszy.

Dokument został zaprezentowany i przyjęty do realizacji w belgijskim Genk  podczas konferencji podsumowującej międzynarodowy Projekt SHIFT-X dedykowany ochronie dziedzictwa przemysłowego Europy.

 

Uczestnicy konferencji gościli w Genk. Miasto w pierwszych latach XX wieku za sprawą kampanii węglowych przekształciło się z liczącej zaledwie 1000 mieszkańców miejscowości w ponad 60.tysięczną. Kiedy w 1987 roku nierentowne kopalnie zamknięto, utrzymujące się z nich miasto zaczęło ulegać degradacji. O problemach z jej zatrzymaniem i planach na przyszłość mówił burmistrz Genk Wim Dries poruszając kwestie nurtujące zaangażowanych w Projekt SHIFT-X, tworzenia nowych wartości przy zachowaniu tożsamości miejsca i dbałości o industrialne dziedzictwo. Genk, stanowi bowiem doskonały przykład rewitalizacji, tak w zakresie dziedzictwa materialnego ze stworzonym na bazie kopalni Centrum Kultury C-mine, jak też postępującego procesu społecznego. Dokonana tutaj waloryzacja przemysłowego dziedzictwa może być traktowana jako kluczowy przykład działań ekonomicznych, edukacyjnych, kulturalnych, turystycznych i społecznych skupiających firmy, instytucje i ludzi wokół wykorzystania górniczej przeszłości na rzecz współczesnego rozwoju w innych dziedzinach.

 

Projekt i zamykająca go konferencja (14-16 X 2014 r.) koncentrowały się wokół poszukiwania odpowiedzi na pytanie nurtujące chcących chronić postindustrialną spuściznę Europy – jak to zrobić? Rozważano kwestie tworzenia muzeów, wskazując jednocześnie na zjawisko związane z dystansem jaki tradycyjne muzea mogą wytworzyć między człowiekiem a miejscem, a ponadto na obciążenie związane z ich utrzymaniem z dotacji bez generowania zysków. Przedstawiano możliwości tworzenia wielofunkcyjnych centrów kultury na bazie szczególnie wartościowych kompleksów fabrycznych. Jednocześnie zastanawiano się nad problemem zapełnienia ich odbiorcami oferty kulturalnej, bowiem zbyt wielkie zagęszczenie placówek tego typu sprawi, że nie będą one w pełni wykorzystane, a koszty ich utrzymania będą rosły. Podkreślano potrzebę wypracowywania przemyślanych programów funkcjonalnych, które pozwolą w istniejących przestrzeniach postindustrialnego dziedzictwa z jednej strony wprowadzać nowe inwestycje w oparciu o prywatny kapitał ukierunkowany na tworzenie nowych miejsc pracy w dziedzinach fabrykacji, rzemiosła czy usług, z drugiej zaś strony stworzą warunki do zachowania dawnych obiektów architektury industrialnej i parku maszynowego, które służyć będą podtrzymywaniu lokalnej tradycji. Za ważne w tym względzie wskazywano działania na rzecz szeroko zakrojonych działań inwentaryzacyjnych, dokumentacyjnych przemysłowej spuścizny, które pozwolą na wyłonienie i wskazanie najcenniejszych eksponatów podlegających zachowaniu, a jednocześnie pozwolą przechować pamięć o tych, które niestety skazane będą na niwelację, gdyż nie uda się uratować całego, materialnego dziedzictwa. Profesor Mike Robinson z Uniwersytetu w Birmingham podkreślał, że dziedzictwo przemysłowe jest szczególnym wyzwaniem, bowiem postrzegane jest jako najmniej estetyczne i skomplikowane w utrzymaniu. Ponadto jest politycznie odrzucone i negatywnie naładowane tak w społecznym jak i kulturowym znaczeniu.

 

Mimo tego, że jego pozostałości stwarzają kreatywne, wyjątkowe możliwości rozwiązywania współczesnych problemów społecznych i ekonomicznych. Ograniczenia wynikające z możliwości finansowych i ekonomicznych napotykane przy pracy z materialną i duchową kulturą industrialną, będą wpływały na sposób ochrony dziedzictwa przemysłowego, jego przekaz i zintegrowanie do szerszej strategii dla przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego. Dlatego też M.Robinson zwracał uwagę na potrzebę poprzedzania wszelkich działań rewitalizacyjnych stworzeniem dogłębnych, wielopłaszczyznowych programów, które przyszłym partnerom tychże prac pozwolą osiągnąć właściwe cele związane z ochroną spuścizny industrialnej, a zarazem uaktywnią społecznie i tworzenie nowych miejsc pracy.

 

Zjazd w Genk, w którym udział wzięli, poza gościnnymi Belgami przedstawiciele z Anglii, Austrii, Czech, Holandii, Niemiec, Polski, Ukrainy stał się płaszczyzną wymiany doświadczeń dobrych praktyk, spostrzeżeń służących ochronie przemysłowej spuścizny Europy, której część stanowi industrialna historia Bydgoszczy.

 

Ważnym punktem konferencji była prezentacja wspomnianego na wstępie dokumentu wypracowanego przez współuczestników Projektu SHIFT-X, który zyskał poparcie europarlamentarzystów Niemiec, Austrii i Czech. Wypływające z niego kwestie związane z europejską strategią na rzecz promocji dziedzictwa przemysłowego przybliżył prof. dr Helmuth Albrecht z Niemiec, którego wystąpienie stanowiło wstęp do dyskusji panelowych. Te toczyły się w grupach tematycznych zainspirowanych konkretnymi przykładami między innymi przedstawicielka fundacji STEBO zaprezentowała doświadczenia związane z działaniami na rzecz zachowania i rewaloryzacji krajobrazu architektonicznego miast/dzielnic ogrodów powstałych z inicjatywy kampanii węglowych w Genk i okolicy, a przywracanych do dawnego charakteru przy współpracy władz, mieszkańców i projektantów. Wskazała na modele działań wypracowane w wyniku wieloletniego procesu, które mogą stanowić wzór do zastosowania w wielu miastach borykających się z ochroną lokalnej architektury i zabytkowych ogrodów. Szczególnie interesujący wydał się pomysł stworzenia ogólnie dostępnego dla mieszkańców podręcznika szczegółowo opisującego jakie prace remontowe, budowlane, adaptacyjne można wykonać przy zabytkowym domu, jakie materiały można użyć i w jaki sposób do poszczególnych prac, jak aranżować ogrody, jakie gatunki kwiatów, krzewów etc. powinny być stosowane do nasadzeń, aby wpisywały się w lokalną tradycję ogrodniczą. Tematem innego panelu – na przykładzie doświadczeń, bydgoskich stały się zagadnienia związane z odkrywaniem dziedzictwa przemysłowego poprzez tworzenie szlaku kulturowego przy zaangażowaniu zainteresowanych podmiotów lokalnych i regionalnych.

 

Konferencja ukazała złożoność i ogrom zagadnień związanych z utrzymaniem industrialnej tożsamości Europy w kontekście indywidualnych jakże różnorodnych problemów z którymi borykają się władze w wielu miast Europy. Wyraz temu, jak też potrzebie wykorzystania dziedzictwa przemysłowego dla rozwoju regionów, także turystyki dał wyraz w swoim wystąpieniu Dyrektor Generalny EU, Eric Philippart. Sympozjum podobnie jak Projekt SHIFT-X nie rozwiązało wielu problemów, ale pokazało kierunki działań zmierzających do zachowania i poszanowania postindustrialnego dziedzictwa.