Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu – Zeszyt nr 6

Nakład wyprzedany. Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu – Zeszyt nr 6 dostępny jest w wersji elektronicznej w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej – kliknij tutaj

Tom szósty „Materiałów do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu” kontynuuje koncepcje i zamierzenia, które towarzyszyły poprzednim ogniwom tej serii wydawniczej.

Na pierwszym miejscu pozostaje problematyka niezauważalnych dotychczas obiektów z XIX i początku XX wieku, zarówno w samej Bydgoszczy, jak i w regionie kujawsko-pomorskim. Dodać można, że jest to „kopalnia” tematów daleka jeszcze od wyczerpania. Drugą dziedziną eksplorowaną w tym wydawnictwie jest wypełnienie luk w zakresie wiedzy o obiektach z wcześniejszych okresów. zwłaszcza nowożytnych. Trzecim wreszcie zakresem tematycznym jest archeologia – również obecna i w tym tomie „Materiałów…”. Autorzy podjęli ponadto nowe tematy – są nimi problemy konserwatorskie i heraldyka.

Praca archeologa, Tamary Zajączkowskiej: o Tajemnice krypty klasztornej…. o ukazuje nowe odkrycia w obecnym kościele garnizonowym w Bydgoszczy.

Artykuł Luizy Pawlak-Pacewicz:  „Wachlarze ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy” prezentuje interesujący fragment bydgoskich zbiorów muzealnych, poruszając także bliską autorce problematykę konserwatorską. Można powiedzieć, że dotychczas więcej pisano o wachlarzach namalowanych na damskich portretach i innych obrazach czy grafikach – niż o samym wachlarzu, jako bezpośrednim, samodzielnym obiekcie badań.

Postacią bydgoskiego budowniczego Józefa Święcickiego zajęła się Bogna Derkowska-Kostkowska. Jej praca to jeszcze jedna biografia postaci tak zasłużonej dla architektury bydgoskiej przełomu wieków. dziś niesłusznie zapomnianej.

Temat urzędniczego osiedla domków jednorodzinnych na Bielawkach poruszyła Iwona Puzowska-Jastrzębska. Jest to obraz wczesnej stosunkowo – a tak charakterystycznej dla epoki – koncepcji zespołu tego typu. Przy okazji wychodzi na jaw głęboko zakorzeniony konflikt pomiędzy budownictwem „jednorodzinnym” a „wielorodzinnym” czyli czynszowym.

Daria Bręczewska-Kulesza w „Historii i architekturze sanatorium dla płucnochorych w bydgoskiej Smukale” w interesujący sposób ukazuje tę specyficzną dziedzinę budownictwa publicznego. Mamy tu do czynienia z obiektem stosunkowo dobrze zachowanym – co w tej odmianie budowli z tego czasu jest zjawiskiem raczej rzadkim.

Praca Marka Romaniuka to kontynuacja cyklu dotyczącego bydgoskich pomników. „Wieża Bismarcka w Bydgoszczy” jest opracowaniem obiektu od dawna nie istniejącego i to z tej kategorii, o której do niedawna pisało się niemalże wyłącznie w pracach niemieckich, a nie polskich. „Materiały…” dotychczas niejedno już w tym zakresie zdziałały. Praca Jacka Woźnego „Relacje kulturowe na pograniczu kujawsko-pomorskim w epoce brązu i na początku epoki żelaza” stanowi szerszą syntezę archeologiczną danego okresu na obszarze naszego regionu.

Zbigniew Sroka w „Zagrożeniach i lękach średniowiecznych inowrocławian…” wkracza w sferę problematyki wczesnego średniowiecza od dawna pasjonującego badaczy i to w sferze całej północnej Europy. Wszelkie rozstrzygnięcia w tym zakresie pozostają z natury rzeczy kontrowersyjne, dobrze jednak że wciąż nowe poglądy na ten temat napływają do obiegu naukowego. Końcowa teza autora, iż chodzi tu o walkę z pogańskim światem Prusów – idzie po linii analogicznej do stwierdzeń Bogny Jakubowskiej w jej opublikowanej pracy doktorskiej na temat Złotej Bramy w Kaplicy Mariackiej Zamku Malborskiego, a więc obiektu o kilka dziesiątków lat późniejszego od inowrocławskiego.

Praca Lecha Łbika: „Zamek w Przedczu na Kujawach” ma charakter typowo „zabytko-znawczy”. W sposób nader dociekliwy śledzi ona przemiany architektoniczne budowli, której skomplikowane dzieje wiodły od obronnego zamku Kazimierza Wielkiego, poprzez kościół ewangelicko-augsburski aż do obecnego Miejskiego Domu Kultury. Ar1ykuł Grzegorza J. Budnika: „Fundatorzy wystroju…” stanowi dalszy ciąg badań opublikowanych w poprzednich tomach „Materiałów…”. Powstał obszerny obraz wyposażenia obiektów regionu kujawsko-dobrzyńskiego w okresie późnego średniowiecza; widać też, że zachowane tam do dziś elementy wystroju stanowią zaledwie „szczątki szczątków” pierwotnego stanu.

Praca Bożeny Zimnowody-Krajewskiej: „Toruńska kamienica czynszowa z przełomu XIX i XX w. na wybranych przykładach” to znów typowy przykład pracy „zabytkoznawczej” W sposób nader wszechstronny ukazano tu zespół architektoniczny tzw. toruńskiego Wilhelmstadt powstającego na przełomie XIXI i XX w. na południowo-wschodnim krańcu ówczesne- go organizmu miejskiego. Była to rozpoczęta próba awansowania Torunia do rangi miasta większego aniżeli był nim w wieku XIX; próbę tę przerwała pierwsza wojna światowa, a awans Torunia odbywał się później w zupełnie innych warunkach państwowych i artystycznych.

„Neogotycka poczta w Inowrocławiu…” autorstwa Piotra Wintera stanowi dalszy etap opracowań budynków pocztowych w naszym regionie. Są to z natury rzeczy budowle neogotyckie podlegające określonym schematom uzależnionym od wielkości miast – oczywiście w momencie powstawania odnośnych obiektów. W przyszłości przyjdzie może czas na opracowanie budynków pocztowych naszego regionu z okresu międzywojennego -jak we Włocławku czy Ciechocinku.

Ostatnią pracą poruszającą tematy architektoniczne jest: „Zabytkowa architektura Zespołu Rzeźni Miejskiej w Toruniu…” Eweliny Nawrockiej. Stanowi ona próbę utrwalenia chociażby w formie dokumentacji źródłowej i ikonograficznej obiektu, który można już w tej chwili uznać w istocie za nie istniejący.

Poszerzenie zakresu tematycznego „Materiałów…” przynoszą kolejne artykuły. Konserwator zabytków Solida Lim podejmuje zagadnienie o profilu typowo konserwatorskim w artykule o „Malowidłach ściennych w Żernikach” . Natomiast praca Marka G. Zielińskiego: „Herb Chełmna” przypomina bogatą tradycję heraldyczną tego miasta i dylematy związane z treścią ikonograficzną herbu Chełmna. Wysunięto tu przekonywującą sugestię w związku z aktualną w ostatnich latach sprawą spetryfikowania obowiązującej urzędowo formy herbu. Spoglądając z pewnej perspektywy nie tylko na ostatni szósty tom lecz na cały dotychczasowy dorobek „Materiałów…” można orzec, że proces zapełniania luk badawczych odbywa się tu w sposób ciągły i systematyczny. Wiele problemów i zespołów problemowych już poruszono. Wydaje się, że dotychczas „upośledzona” była dziedzina budynków władz państwowych i samorządowych oraz kolejnictwa. Jednakże proces badawczy przebiega tu w ten sposób. że nie należy go przyspieszać ani w żaden sposób w niego ingerować. Raczej trzeba powiedzieć: „oby tak dalej!”

Prof. dr hab. Zygmunt Kruszelnicki

BYDGOSZCZ

• TAMARA ZAJĄCZKOWSKA, Tajemnice krypty klasztornej – czyli o interesujących odkryciach archeologicznych w kościele garnizonowym pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Pokoju w Bydgoszczy
• LUIZA PAWLAK – PACEWICZ Wachlarze ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy
• BOGNA DERKOWSKA – KOSTKOWSKA Józef Święcicki – szkic do biografii bydgoskiego budowniczego
• IWONA JASTRZĘBSKA-PUZOWSKA Urzędnicze osiedle domów jednorodzinnych na Bielawach
• DARIA BRĘCZEWSKA – KULESZA, Historia i architektura sanatorium dla płucnochorych w bydgoskiej Smukale
• MAREK ROMANIUK, Wieża Bismarcka w Bydgoszczy.

REGION

• JACEK WOŹNY Relacje kulturowe na pograniczu kujawsko-pomorskim w epoce brązu i na początku epoki żelaza
• ZBIGNIEW SROKA Zagrożenia i lęki średniowiecznych inowrocławian (problematyka płaskorzeźb i rytów na kościele pod wezwaniem Imienia Najświętszej Marii Panny w Inowrocławiu)
• LECH ŁBIK Zamek w Przedczu na Kujawach
• GRZEGORZ J.BUDNIK Fundatorzy wystroju wnętrz kościelnych na Kujawach i Ziemi Dobrzyńskiej w XIV- XVI wieku CZ.2. Okres 2 poło XV – XVI w.
• SOLIDA LIM Malowidła ścienne z kościoła pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żernikach (gm. Janowiec Wielkopolski) – problematyka konserwatorska
• MAREK G. ZIELIŃSKI Herb Chełmna
• BOŻENA ZIMNOWODA-KRAJEWSKA Toruńska kamienica czynszowa przełomu XIX i XX w., na wybranych przykładach
• PIOTR WINTER Neogotycka poczta w Inowrocławiu – z 20-letniej historii powstawania kompleksu pocztowego
• EWELINA NAWROCKA Zabytkowa architektura Zespołu Rzeźni Miejskiej w Toruniu jako przykład braku inwencji w wykorzystaniu dawnych obiektów przemysłowych dla nowych celów