Miłośnik teatru lalek nr 23

Czy potrafimy określić początki wędrownego teatru lalek? Być może pojawienie się lalki widowiskowej było nawet wcześniejsze niż „żywego” aktora na scenie. Pisarze antyczni pozostawili wzmianki, które mogą sugerować istnienie różnego typu lalek, nie tylko dziecięcych. Informacje te znajdujemy np. u Platona czy Ksenofonta, niestety są one bardzo skąpe. Najpełniejsze opisy odnoszą się do automatów, w tym też małych, zmechanizowanych figur. Prawdopodobnie stanowiły one ołtarze przynależne do sztuki sakralnej. Później zrezygnowano z funkcji religijnej lalek na rzecz funkcji rozrywkowej. Mamy powody sądzić, że w okresie średniowiecza znano już scenę (teatr) zbudowaną specjalnie dla lalek. Ówczesne lalki stanowiły płaskie figury lub marionetki na jednym drucie i czterech nitkach. Początkowo korzystali z takich lalek wędrowni komedianci: aktorzy, bardowie i opowiadacze. Wpłynęli oni znacząco na formę ówczesnego lalkarstwa, która była po prostu rodzajem „żywej” ilustracji. Rzeźbione lub malowane przenośne ołtarze wykorzystywano jako ilustracje do religijnych recytacji. Z czasem bardzo proste, nieruchome lalki zaczęto udoskonalać i wkrótce można było poruszać ich członkami, całymi figurami i wreszcie ich zespołami. Wydaje się, że najpełniej wprowadziły lalki do swoich przedstawień zespoły włoskiej komedii dell`arte, upowszechniając takie widowisko w pozostałych krajach średniowiecznej Europy. W okresie renesansu laki gościły już oficjalnie na włoskich scenach. Były to specyficzne w swej budowie teatry zminiaturyzowane, ze sceną pudełkową, kurtynami, kulisami, prospektami perspektywistycznymi i innymi koniecznymi urządzeniami. Wykonywali je ci sami mistrzowie, którzy budowali teatry i dekoracje dla żywych aktorów! Podobne sceny wykorzystywano też m.in. we Francji, Anglii. W Polsce epizodyczny występ gościnny takiego teatru włoskiego odnotowano już w dokumentach z 1666 roku. Natomiast jest rzeczą oczywistą, że teatr aktorski wyprzedził teatr lalek i przez stulecia lalka pozostawała niewolnikiem aktora. Nie była postacią sceniczną lecz miała naśladować i zastępować żywego człowieka. Dopiero wiek dziewiętnasty i dwudziesty przyniosły autonomiczny artystyczny teatr lalek, jaki znamy współcześnie. Można być zatem pewnym, że wędrowny teatr lalek był początkowo teatrem wędrujących aktorów.

 

Barbara Sobotka (wg książki Henryka Jurkowskiego pt. „Szkice z teorii teatru lalek”, Polski Ośrodek Lalkarski POLUNIMA, Łódź 1993 r.).

Zapraszamy do bezpłatnego pobrania numeru 23