“Gotyckie Madonny i Piety z województwa kujawsko-pomorskiego” – wystawa zewnętrzna w KPCK
Na dziedzictwo kulturowe naszego regionu składa się wiele zabytków i pomników przeszłości, w tym przeszło sześćdziesiąt rzeźb gotyckich, przedstawiających Najświętszą Marię Pannę w dwóch granicznych momentach Jej żywota. Już to jako szczęśliwą Matkę wcielonego Zbawiciela Ludzkości, określaną zwykle mianem Madonny, już jako pogrążoną w dojmującym smutku Matkę zdjętego z krzyża i złożonego na Jej kolanach Chrystusa, nazywaną zwykle Matką Bolesną. Grupę Matki Bolesnej z martwym Chrystusem zwykło się określać włoskim terminem „Pieta”, co znaczy „miłosierdzie” albo „litość”. Czterdzieści osiem Madonn i Piet przetrwało do naszych czasów w świątyniach parafialnych i klasztornych naszego województwa, pozostałe zaś – w liczbie szesnastu – znajdują się w muzeach Pelplina, Torunia, Włocławka, Gniezna i Bydgoszczy, a także w kaplicy Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Toruńskiej w Toruniu.
Reprezentują różne odmiany stylowe, od wyłonionych z romanizmu rzeźb wczesnogotyckich (w Grucie i Ostromecku), poprzez dzieła reprezentujące czternastowieczny nurt mistyczny (na przykład Piety w Świerczynkach i Piotrkowie Kujawskim) do figur tak zwanych Madonn na lwie (z Inowrocławia, Kijewa Królewskiego, Rywałdu, Wabcza i Wielkiego Mędromierza). Na przełomie XIV i XV stulecia styl Madonn na lwie przerodził się w wyszukany styl tak zwanych Pięknych Madonn (na przykład z Torunia, Kowalewa Pomorskiego, Nowego, Ostromecka). Schyłek rzeźby gotyckiej to okres panowania tak zwanego stylu łamanego, dominującego w rzeźbie sakralnej od pierwszej połowy XV wieku do schyłku tego stulecia (przykładem dzieła z Wąwelna i Wąbrzeźna) i prowadzącego stopniowo do stylu renesansowego, jak o tym świadczą figury z Lubrańca i Papowa Biskupiego.
W przestrzeni świątyń rzeźby te występują samotnie, aczkolwiek pierwotnie niektóre z nich stanowiły niechybnie element znacznie większych ołtarzy. Wiadomo skądinąd, że gotyckie, malarsko-rzeźbiarskie ołtarze były na skalę masową wymieniane w XVII i XVIII wieku na ołtarze barokowe. W kościelnych wnętrzach zostawiano wszak niekiedy pojedyncze figury gotyckie, bo były po prostu ładne. Piękno, obecne w Madonnach, i bezbrzeżny ból, obecny w Pietach, zachwyca i chwyta za serce także nas, potomków i spadkobierców ludzi średniowiecza, dla których naśladowanie Jezusa i Jego Matki stanowiło sens stymulowanego wiarą życia i działania.
Na wystawie prezentujemy wybór dziesięciu Madonn i Piet, pochodzących z kościołów średniowiecznej ziemi chełmińskiej.